تحلیلی بر راه اندازی «اینستکس» از سوی اتحادیه اروپا و کاستی‌های آن/ چرا اروپا همچنان بدهکار است؟

پس از آنکه هفته گذشته، آلمان، فرانسه و بریتانیا، سه کشور اروپایی طرف برجام، رسما آغاز به کار «ساز و کار حمایت از مبادلات تجاری با ایران» به نام «اینستکس» را اعلام کردند، بیانیه ای به نام «بیانیه جمع‌بندی اتحادیه اروپا» از سوی اتحادیه اروپا منتشر شد که شروطی برای ایران در قبال عملیاتی کردن اینستکس تعیین کرد.

به گزارش «تابناک»؛ پس از آنکه اروپایی ها اینستکس را بعد از مدت ها تعلل، راه اندازی کردند، روز گذشته، حمید بعیدی‌نژاد در توییتر خود نوشت: سه کشور اروپایی، پیشنهاد کرده‌اند برای عملیاتی شدن سریع کانال مالی که برای تسهیل تجارت بین دو کشور در تمامی زمینه‌ها تأسیس شده است، فاز اول آن به پرداخت‌های مرتبط با اقلام کالاهای اساسی و پزشکی اختصاص یابد، که اقلام و کالاهایی به شرح زیر را شامل می‌شود؛

۱- انواع محصولات کشاورزی مانند سویا و‌ ذرت،
۲- انواع محصولات غذایی،
۳- میوه و سبزیجات،
۴- سموم کشاورزی، کود و بذرهای گیاهی،
۵- غذای دام شامل کنجاله و علوفه،
۶- شیرخشک و مواد اولیه،
۷- مواد اولیه دارویی،
۸- انواع داروهای عمومی و داروهای بیماری‌های خاص،
۹- انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی،
۱۰- دستگاه‌ها و وسایل پیشرفته جراحی و اتاق عمل،
۱۱-تجهیزات پیشرفته پزشکی مانند دستگاه‌های رادیوتراپی و پرتودرمانی جهت مقابله با سرطان،
۱۲- و انواع واکسن‌‌‌های انسانی و دامی و…

وی ادامه داد: کشورمان در سال‌های اخیر قدم‌های مهمی در خودکفایی برداشته، ولی خرید بخشی از این اقلام همچنان ضروری است. کشور هر سال حدود ۷ تا ۸ میلیارد یورو برای این اقلام بودجه تخصیص می‌دهد که خرید و انتقال پول آنها با مشکلات بسیاری روبه روست. سیستم بانکی بین‌المللی علیرغم ادعای دروغین مقامات آمریکایی، به علت تحریم‌های آمریکا، حاضر به ریسک این مبادلات و انتقال پول خرید این اقلام نیستند.

با این حال، بیانیه جمع بندی اتحادیه اروپا ـ که روز دوشنبه منتشر شد ـ انتقاد زیادی را در داخل نسبت به شروط اروپا در قبال عملیاتی کردن اینستکس به وجود آورد. این بیانیه، حاوی نکات و مسائل تناقض‌آمیزی است که انسجام و هماهنگی موضع این نهاد اروپایی در قبال ایران را زیر سؤال می‌برد.

در این بیانیه همچنین از تداوم پایبندی کامل ایران به تعهداتش در قبال توافق هسته‌ای استقبال ـ و با تأکید بر اینکه رفع تحریم‌ها از جمله مؤلفه‌های اساسی برجام است ـ از اقدام دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در بازگرداندن تحریم‌های این کشور علیه ایران نیز ابراز تأسف شده است.

درواقع اتحادیه اروپا اذعان کرده که ایران در راستای رعایت و تعهد به توافقات بین‌المللی به رغم خلف وعده آمریکا و اجرای گسترده ترین و بی سابقه‌ترین تحریم ها علیه ایران همچنان به اجرای برجام وفادار مانده است.

با این حال، باید گفت اروپایی ها با وجود راه اندازی این کانال مالی، همچنان بدهکار ایران در برجام هستند و به نظر می رسد، اروپایی ها نباید شرطی در قبال آن برای ایران تعیین کنند، بلکه برای جبران خسارات وارده به ایران در برجام، باید اقدامات بیشتر و کارآمدتری انجام دهند.

به همین جهت، باید گفت، راه اندازی اینستکس از سوی اروپا، نه یک امتیاز به ایران، بلکه تعهدی بود که اروپا براساس برجام باید انجام می داد و انتظار می رود، این مکانیزم مالی به نیازهای غذایی و دارویی محدود نماند و به سایر بخش ها و از جمله نفت و ماشین آلات و … تسری یابد؛ بنابراین، اینستکس وظیفه‌ای بود که اروپا در قبال پایبندی ایران به برجام باید انجام می داد و راه‌اندازی این کانال گام مثبت اما حداقلی است که اروپا باید آن را تقویت کند. تقویت آن نیز به دو طریق می تواند انجام شود: نخست، همانطور که گفته شد، اروپا باید متعهد شود این مکانیزم را محدود به کالاهای اعلام شده نکند و حوزه نفتی و ماشین آلات و سایر حوزه های مورد نیاز را نیز پوشش دهد. این مسأله زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم به زودی معافیت های نفتی آمریکا به خریداران نفت ایران به پایان می رسد و در صورتی که اروپا از صادرات نفت ایران حمایت نکند، باید شاهد به حداقل رسیدن فروش نفت ایران باشیم.

دوم، اروپا باید با رایزنی با سایر کشورهای اروپایی و همچنین کشورهای غیر اروپایی، آن ها را به پیوستن به این کانال ویژه مالی ترغیب کند؛ مسأله ای که قطعا به تقویت اینستکس و برآورده کردن برخی از حقوق ایران از برجام کمک خواهد کرد.

از سوی دیگر، هرچند این ابزار نشان از پایبندی اروپا به برجام و وعده‌های خود است، نباید از کاستی‌های ساختاری آن غافل شد، همچنین راه اندازی قطعی آن نیز زمانبر است و این خود دلیلی است تا ایران به دنبال راه‌های دیگر برای اقتصاد خود باشد و از گذاشتن همه تخم مرغ‌ها این بار در سبد اینستکس و اتحادیه اروپا خودداری کند.

در نهایت اینکه، از سویی به نظر می‌رسد که اروپا با این ابزار هم توانسته ایران را راضی کند، هم در آینده آن را کنترل کند و هم به آمریکای ترامپ نشان دهد که دارای استقلال رأی و به دنبال تقویت خود و یورو در اقتصاد سیاسی بین الملل است.